Lutcza

1. Historia parafii i kościołów

Lutcza, o pierwotnej pisowni Lustscha, założona została przed rokiem 1390. Już w roku 1390, Król Władysław II (Jagiełło), pismem datowanym w Skokach, w Święto Franciszka (5 X), podejmuje decyzję o przeniesieniu Czadorowi z Potoka wsi Prochnya, Wuzne, Babice, Slunki ,Minussiznow, Lustscha, Domaradz in Sandomiriensi, Sadowe, Potok et Blynow z prawa polskiego na magdeburskie. Decyzja przez tegoż Króla została zatwierdzona w Krakowie w wigilię Tomasza apostoła (20 X) na prośbę Stanisława Procheńskiego z rodu Gryfitów. Dziedzicem Lutczy (Luthczy) wg. Długosza był Jakub Czepielowski z herbu Gryff. W pierwszej połowie XV w. dziedzicami Lutczy byli Andrzej i Jakub, bracia rodzeni niedzielni (tzn. bez rozdziału, na wspólnym majątku). Gryfitą zwał się również Czador z Potoka, który pismem datowanym na < ... quarta feria post festum Pasche sub anno Domini millesimo ccc nonagesimo secundo >, ( w Środę po Święcie Paschy - 17 IV 1392) powierzył swemu zaufanemu Mikołajowi Besseger ulepszenie dziedzictwa (stanu posiadania) we wsi Lutcza nad rzeką Stobnycza. Interesującą dla nas jest informacja z wyżej cytowanego dokumentu o < possidere et pro ecclesia ibidem unum mansum ... > - wniesieniu do bezpłatnego posiadania jednego obszaru ziemi pod potrzeby kościoła. Nie do końca wiemy, czy tenże już kościół istniał, a grunt miał służyć jako zabezpieczenie utrzymania, czy też na wydzielonym obszarze miał być dopiero zbudowany.
         Pierwszy przekrój organizacji dziekanalnej w całej diecezji (wówczas krakowskiej) podaje rejestry Świętopietrza i dziesięciny papieskiej z lat 1325 - 1358, w którym to przekroju Lutcza nie występuje. Okręg parafialny za czasów Długosza dotyczył Luthczy, Zakobila i Greszny (czyli Krasnej). Parafia została ufundowana przez Domaradzkich z Gryfitów i jest wymieniona 24 I 1442 roku.
         Najstarsza wzmianka o drewnianym kościele w Lutczy pochodzi z "Dzieł wszystkich" Jana Długosza, który pisze: < Lyuthcza, villa habens parochilem ecclesiam in se ligneam, Sanctissimae Nativitati Virginis Mariae ... > (wieś, która posiada drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Dziewicy Maryi).
         Ponownie wspominany w roku 1565, 1595 występuje jako < ecclesia parochiolis lignae: Assumptionis B* M* V* consecrata ... > (kościół parafialny drewniany konsekrowany pod wezwaniem Wniebowzięcia N M Dziewicy).
         Pod tym wezwaniem wymienia się parafię podczas wizytacji w r. 1608 przez R.D. Piotra Skidzińskiego, oraz w okresie późniejszym do r. 1743.
         Budowa drewnianego kościółka (utrzymanego do dziś) wzniesiona została prawdopodobnie w drugiej połowie XV w. (1464?) z rozbudowaniem w pierwszej połowie XVI w. i zapewne w pierwszej połowie XVII w.
         Sporo szczegółów architektonicznych zachowanych w obecnej formie wzmiankowane było w protokole wizytacyjnym biskupa krakowskiego Jerzego Radziwiłła w 1595 r.
         Po roku 1425 do okręgu parafialnego dołączono prawdopodobnie wieś pod nazwą Nowa Wieś, która była założona w lasach nieopodal Zakobyla przez bpa przemyskiego Janusza de Lubeń. Ona to w 1464 r. została wykreślona z okręgu parafialnego Lutcza na rzecz nowotworzonej parafii w Konieczkowej, w której nowo mianowanym proboszczem został Stanisław z Opatowca.
         Od roku 1536 w okręgu parafialnym oprócz już wspomnianych występuje Żyznów Dolny i Żyznów Górny. Żyznów Dolny od 1581 r. należy do parafii Kołaczyce. W roku 1581 w okręgu parafialnym Lutcza występuje Bonarówka. Patronat szlachecki nad ówczesną parafią sprawują Czepielowscy, Strzyżowscy, Izdebski et Domaradzki. W roku wieś Zakobyle w okręgu parafialnym nie występuje i zachodzi domniemanie, że mieszkańcy tego regionu nadal pozostali parafianami Lutczy, a jedynie wieś Zakobyle zniknęła jako jednostka administracyjna pozostając jedynie przysiółkiem wsi Lutcza pod nazwą Kobyle, który istnieje do dziś i pozostaje w obrębie parafii Lutcza.
         Terytorium parafii zostało okrojone w roku 01.07.1913 o wieś Żyznów, a w roku 21.08.1945 o wieś Bonarówkę i Krasnę. Na dzień dzisiejszy okręg parafialny obejmuje tylko wieś Lutczę bez Kontów Luteckich, które przynależą do parafii Gwoźnica Górna.
         Parafia, która z wielką pieczołowitością dba o zabytkowy kościółek drewniany, do wybudowania nowego zbierała się jeszcze w XIX w., kiedy parafią zawiadywał ks. Proboszcz Jacobus Drzewicki. Różne okoliczności wpływały na to iż tenże zamiar nie był uskuteczniony przez długie lata. Z jednej strony to i dobrze, bo był też zamiar wybudowania nowego kościoła na miejscu starego, przez co na dziś dzień tak cennego zabytku by nie było. Nową świątynię po długich sporach wybudowano na słynnej "Korabiówce" w środku wsi w czasie od 4 V 1958 r. do 10 XII 1962 r. Poświęcenia placu pod budowę dokonał w dniu 12 XI 1957 r. ks. Proboszcz Walerian Motyka. Poświęcenia kamienia węgielnego dokonał Ks. Bp Wojciech Tomaka 12 VII 1959 r. a konsekracji pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP i Św. Józefa Oblubieńca NMP dokonał Ks. Bp Stanisław Jakiel w dniu 18 sierpnia 1963 r. Kościół zbudowano według projektu mgr inż. architekta Stanisława Ćwiżewicza z Rzeszowa, do którego późniejsze zmiany wnieśli inż. August Boroń z Katowic i inż. Józef Zięba z Rzeszowa. Roboty budowlane prowadził inż. Józef Szumowski z Przemyśla, a ekipą murarzy kierowali Józef Łobaza i Marian Bocek z Domaradza.
         Dziś ta budowla usytuowana na dużym wzgórzu o smukłej i strzelistej sylwetce z taką też i wieżą, góruje nad domostwami w przepięknym krajobrazie lutczańskim - prezentując się okazale, jako dzieło rąk tego społeczeństwa, polonii oraz oddanego sprawie i przez cały czas budowy niezmordowanego księdza administratora a potem i proboszcza Władysława Wilka - wielkiego budowniczego nowej świątyni i życia duchowego w parafii. W czasie jego administrowania parafią został odremontowany i odmalowany stary drewniany kościółek, wybudowana nowa plebania z budynkami gospodarczymi i organistówką oraz zagospodarowanie otoczenia plebani i kościoła.

2. Cmentarze

Cmentarz I

Najstarszy na tak zwanej "Małówce" o areale 0,89 ha oddalony od starego kościoła około 500 m Zawiera pochówki z lat od około 1784 (prawdopodobnie od zarządzenia Cesarza Józefa II z roku 1784 nakazującego lokowanie cmentarzy poza obrębem kościołów) do r. 1922. Prostokątny zarys cmentarz składa się z dwu części; południowej i północnej (najstarszej). Najstarsze nagrobki wykonane przy kaplicy po stronie południowej pochodzą z lat 1865 i 1877, a po stronie północnej z 1882. Wnioskuje się, że powierzchnia cmentarz zagospodarowana była dwukrotnie. Pierwotnie w układzie rzędowym, później zaś luźno po całym areale, choć część południowa zagospodarowana powtórnie nie została do końca. Pochówki sporadyczne dokonywano na nim również po roku 1922 a nawet jeszcze w latach 50-tych tego wieku.

Cmentarz II

Znajduje się przy drodze Lutcza - Strzyżów i powstał na gruncie tzw. Wilnerowym Wilner (jako zięć Chaskela Wallacha) wówczas był zarządcą dóbr w rejonie starego kościoła i władcą dworu na tzw. Małówce. Areał jego wynosi 0,66 ha i ma kształt prostokąta. Pochówki na nim regularnie trwały do roku 1965. Po roku 1965 grzebanie umarłych praktykowano tylko przy nowym ko?ciele. W latach 80-tych i 90-tych po mimo upaństwowienia znów grzebanie się zmarłych poczęło, zwłaszcza mieszkańców z tego regionu wsi, w jego najstarszej części (północnej) z lat dwudziestych i trzydziestych. Przez powtórne pochówki cmentarz ten jest bardziej zadbany, rodzimy mają bliżej do mogił swoich bliskich celem nawiedzenia i uporządkowania. Z najstarszych nagrobków jakie się zachowały na tej nekropolii są trzy nagrobki rodziny Barów, w tym środkowy Heleny Bara zmarłej w 1922 r.

Cmentarz III

Usytuowany jest powyżej zachodniej strony nowego kościoła. Założonego w roku 1965 i jego areał wynosił 0,56 ha w obecnym czasie jest prawie w cało?ci już zajęty. Na nim spoczywają zwłoki ks. Władysława Wilka proboszcza parafii Lutcza 1958-1983. W roku 1996 przystąpiono do rozbudowy cmentarz i zakupiono działki o łącznej powierzchni 1,20 ha. Tak myślę, że miejsca na grzebanie zmarłych wystarcz prawie na sto lat. Obecnie są prowadzone prace przy jego ogrodzeniu. 15.09 1999 r. Ks. Bp Edward Białogłowski dokonał poświęcenia tej nowej części i poświęcił Krzyż Jubileuszowy, wykonany ze stali (12 m wysoko?ci) i usytuowany w najwyższej części cmentarza.
Poza wymienionymi cmentarzami trzema, miejscami pochówków w dalekiej przeszłości był plac wokół starego kościoła, oraz wzgórze nieopodal starego kościoła w kierunku południowym na tzw. "organistówce", gdzie przed rokiem 1595 wspomina się kaplicę pod wezwaniem Św. Zofii, która wtenczas była zdezelowaną, wymagającą naprawy. Nad to na dworskim polu koło "olszyny" dokonywano pochówków w czasie I wojny światowej zmarłych w wojskowym szpitalu zlokalizowanym we dworze na "Małówce". W dziesiątku "Gąsiorówki" zlokalizowany był cmentarz tzw. "choleryczny". W lesie na "Strzałówce" byli rozstrzelani przez Niemców mieszkańcy Lutczy podczas II wojny światowej.

3. Kaplice

         We wsi Lutcza znajduje się ponad 60 różnego typu i rozmiarów kapliczek przydrożnych, które stanowią nierozłączny element krajobrazu lutczańskiego. Ostatnio pobudowano kilka nowych.
         Największą z nich jest kaplica na cmentarzu I na "Małówce" wzniesiona około roku 1898 przez hrabiego Łosia, właściciela Żyznowa. Ufundował ją po śmierci żony Heleny ze Straszewskich zmarłej 7.VII.1898 r. We wnętrzu kaplicy w jej narożniku południowo-wschodnim stoi nagrobek Jadwigi Straszewskiej zmarłej w 1890 r. a przeniesiony tutaj z cmentarza. Na ścianie południowej widnieje tablica inskrypcyjna "ŚP. Heleny ze Straszewskich hr. Łosiowej", zaś na północnej ŚP. "Kantego Wolskiego spoczywającego na tym cmentarzu ur. 1801 i zm. W 1867".
         Drugą pod względem wielkość (3x6m) jest kaplica Św. Krzyża na obszarze podworskim, która znajduje się w odległości 1km przy drodze od starego kościoła do Domaradza. Znajdujący się w niej krzyż z wizerunkiem Chrystusa ukrzyżowanego w latach 60-tych został przeniesiony do starego kościoła na belkę tęczową w miejsce tego, który stamtąd zdjęty został umieszczony w nowym kościele przy stacji XII drogi krzyżowej. Jej kamienna konstrukcja wewnątrz niegdyś polichromowana stanowi pamiątkę czasu, trudnego do określenia. Inną kapliczką na obszarze dworskim jest czworoboczna kapliczka Świętego Jana Nepomucena zlokalizowana w widłach rzeki Stobnicy i Krościenki w bliskim sąsiedztwie starego kościoła. Ta wiekowa kapliczka wyposażona w rzeźbę ołtarzową Świętego Jana Nepomucena, została w roku 1994 ograbiona przez nieznanych sprawców.
         O podobnych gabarytach jest kapliczka w ogrodzie Stanisława Krupy k. młyna. Pochodzi z XIX w. i była zagrożoną w 1959 r. przy przebudowie drogi Rzeszów - Sanok. Jej ówczesny właściciel Franciszek Urban ofiarował ludową rzeźbę Chrystusa Frasobliwego na wystrój nowego kościoła.
         Godny odnotowania jest pomnik - Matki Bożej wybudowany w 1925 r. poniżej starego kościoła w uwieńczenie bitwy, z której bez większego uszczerbku wyszedł kościół i plebania. Tablica na cokole głosi, że jest to "Pamiątka ocalenia kościoła i plebani w czasie bitwy 9/10 maja 1915 r.".
         Jeszcze inną była kapliczka na frontonie starej szkoły z figurą Matki Bożej Niepokalanej. Figura kuta w kamieniu (piaskowiec) w Akademii Krakowskiej w roku 1898-99 została zdjęta odrestaurowana i przeniesiona po Mszy Św. w kościele w obecności wszystkich nauczycieli i uczniów oraz kilku rodziców w dniu 2 grudnia 1996 r. gdzie umieszczono ją w głównym holu budynku nowej szkoły.

Najnowsza historia